Ks. Helmut SOBECZKO, Przemiany modelu uniwersytetu w historii . . . 22
Streszczenie
Istnienie europejskich uniwersytetów sięga przełomu X i XI wieku. Na przestrzeni całego tysiąclecia dziejów ich model działania ulegał większym lub mniejszym zmianom. Ożywiona dyskusja nad funkcjonowaniem i rolą uniwersytetów trwa również w naszych czasach. W zmieniających się modelach usiłowano zawsze zabezpieczyć autonomię uczelni i wolność w badaniach naukowych oraz w pracy dydaktycznej ze studentami.
Celem lepszego rozumienia roli i znaczenia uniwersytetów Autor omawia najpierw kontekst powstawania uniwersytetów (1), a następnie prezentuje pierwsze uniwersytety średniowieczne w Bolonii, Paryżu i Oksfordzie (2), wskazuje także na główne etapy rozwoju uniwersytetów do czasów współczesnych (3), ze szczególnym uwzględnieniem humanistycznego modelu W Wilhelma von Humboldta (+1835), który okazał się na tyle przydatny i inspirujący, że został wprowadzony w zróżnicowanych wariantach niemal na całym świecie (4).
Summary
The existence of European universities stretches back to the turn of the 10th and the 11th centuries. For over the thousand years of history their model of activity has undergone major or minor changes. Vivid discussion on the functioning and role of universities has taken place up to date. In the changing models, the prime aim has always been to secure the university’s autonomy and freedom of scientific research as well as of didactic work with students.
In order to illuminate the role and importance of universities, the Author discusses initially the context of the universities’ origin (1) and then presents the first medieval universities in Bologna, Paris and Oxford (2). He also depicts the major stages of the development of universities up till now (3), with a special consideration of the humanistic model of Wilhelm von Humboldt (+1835), which proved to be so useful and inspiring that it was introduced, in different variants, almost worldwide (4).
Ks. Paweł GÓRALCZYK SAC, Misja uniwersytetu wobec osoby ludzkiej . . . 40
Streszczenie
Cel uniwersytetu – cel wiedzy naukowej nie zawiera się w niej samej, gdyż pozostaje ona w służbie człowieka: człowieka-osoby i całej ludzkości, człowieka pojmowanego jako rodzaj ludzki, odznaczający się cechą jemu tylko właściwą: obecnością ducha 0 wiedzy, świadomości i woli – oraz zdolnością działania świadomego i wolnego. Nauka nie może twierdzić ani sądzić o sobie, że jest neutralna wobec człowieka: jest bowiem darem pochodzącym z Wysoka i zarazem zdobyczą niestrudzonego ducha, który poszukuje i znajduje, wyjaśnia i porządkuje. Nauka prowadzi do wyzwolenia i wywyższenia człowieka.
Summary
The goal of a university – the aim of scientific knowledge – is not self-contained, because it remains at the service of man: man as a person and the entire humanity, men conceived as mankind, with a feature proper only to them: the presence of the spirit of knowledge, conscience, and will as well as the ability to act knowingly and freely. Science cannot claim or opine of itself that it is neutral with respect to man: for it is a gift bestowed from Above and also an achievement of a tireless spirit which seeks and finds, explains and orders. Science leads to the liberation and exaltation of man.
Ks. Czesław RYCHLICKI, Misja i posługa uniwersytetu katolickiego. . . 53
Streszczenie
Na bazie treści przekazanej głównie w Konstytucji Apostolskiej Jana Pawła II o Uniwersytetach Katolickich Ex corde Ecclesiae, uwaga artykułu została skierowana na Misję i posługę Uniwersytetu Katolickiego, odpowiednio do przekazu tam zawartego: Podstawową misją uniwersytetu jest nieustanne poszukiwanie prawdy poprzez badania naukowe, przechowywanie i przekazywanie wiedzy dla dobra społeczeństwa. Uniwersytet katolicki uczestniczy w tej misji w sposób zgodny ze swym szczególnym charakterem i swymi celami (n. 30). Jak mówi wspomniany tekst, Uniwersytet katolicki realizuje swoją misję w Kościele i dla Kościoła zorientowanego na posługiwanie Społeczeństwu. Istotnymi problemami jego aktywności są: nowa ewangelizacja, dialog kulturowy, służba wobec prawdy i utrwalanie wartości powszechnych.
W ramach właściwych sobie kompetencji Uniwersytet katolicki, podobnie jak każdy inny Uniwersytet, staje się skutecznym narzędziem rozwoju kulturalnego zarówno konkretnej jednostki jak i społeczeństwa. Prowadzone przez niego badania naukowe obejmują studium wielu współczesnych problemów, jak: godność osoby ludzkiej, wartość życia ludzkiego, promocja sprawiedliwości społecznej, godność małżeństwa i rodziny, itd. U podstaw naukowych badań uniwersyteckich leży analiza korzeni i bezpośrednich przyczyn poważnych problemów naszej epoki, przy odwołaniu się do ich wymiaru etycznego i religijnego. W ten sposób realizując sobie właściwą misję Uniwersytet katolicki oferuje swój wkład w rozwój kultury osoby indywidualnej i kultury światowej.
W formacji uniwersyteckiej poważną rolę spełnia także duszpasterstwo akademickie. Jego celem jest integrowanie życia z wiarą przy respektowaniu zasad religijnych i moralnych. Temu celowi powinien służyć również czynny udział w sakramentach, zwłaszcza w sakramencie Eucharystii, która jest szczytem wspólnotowego życia kultycznego.
Riassunto
In accordo collaCostituzione Apostolica di Giovanni Paolo II sulle Universita’ cattoliche Ex corde Ecclesiae,l’articolo presentato tratta della “Missione di servizio dell’Università Cattolica”, come scrive il Papa: La missione fondamentale di un’Università è la continua indagine della verità mediante la ricerca, la conservazione e la comunicazione del sapere per il bene della società. A questa missione l’Università cattolica partecipa con l’apporto delle sue specifiche caratteristiche e finalità (n. 30).
Come dice il testo sopraddetto, l’Universita’ cattolica svolge la sua missione nella Chiesa in servizio alla Società. I punti nevralgici della sua attività sono: la nuova evangelizzazione, il dialogo culturale, il servizio alla verità e il consolidamento dei valori comuni.
Nell’ambito della sua propria competenza l’Università cattolica, come tutte le altre Università, diventa lo strumento efficace di progresso culturale sia per le persone concrete, che per la società. Le sue attività di ricerca includeranno lo studio dei vasti problemi contemporanei, quali la dignità della persona, il valore della vita umana, la promozione della giustizia comune, la dignità del matrimonio e della famiglia, ecc. Sullo sfondo della ricerca universitaria sta lo studio delle radici e delle cause dei gravi problemi del nostro tempo, richiamando speciale attenzione alle loro dimensioni etiche e religiose. Così svolgendo la propria missione, l’Università cattolica offre il suo contributo alla cultura dell’individuo ed alla cultura mondiale.
Nella formazione degli universitari un ruolo importante compie anche la pastorale universitaria. Lo scopo di questa attività è integrare la vita con la fede con i principi religiosi e morali. A ciò serve anche la partecipazione ai sacramenti, specialmente al sacramento dell’Eucaristia.
Ks. Jerzy SZYMIK, Służba zwiastowaniu zbawienia . . . 76
Streszczenie
Pytanie o zadania teologii na współczesnym uniwersytecie to w istocie pytanie o poznawczą rolę wiary, wzajemną relację wiary i rozumu oraz kulturowe, społeczne i egzystencjalne skutki przyjęcia bądź wykluczenia wiary w procesie poznawczym (naukowym). Problematyce tej – jako szczególnie aktualnej i ważnej dla współczesnej cywilizacji – wiele uwagi poświęca w swoich publikacjach i nauczaniu J. Ratzinger/Benedykt XVI. Obecny papież uczy, że wiara uwalnia rozum (czyni niezależnym, niezideologizowanym), otwiera go na prawdę, której poznanie jest naczelnym celem wszelkiej aktywności naukowej. Teologia jako scientia sui generis (Nossol) ma potencjał, by nadawać działaniom poznawczym charakter relacyjny i holistyczny, a tym sprawiać, że mają one sens wykraczający poza doraźną użyteczność. Uprawiana w dialogu z innymi naukami i wierna Kościołowi teologia służy rozwojowi świata i człowieka w najgłębszym rozumieniu tego słowa – prowadzi ku zbawieniu, spełnieniu w Bogu samym.
Le résumé
La question de la tâche de la théologie dans l’université contemporaine, c’est au fond la question du rôle cognitif de la foi, de la relation mutuelle de la foi et de l’intelligence, la question des effets culturels, sociaux et existentiels soit de l’acceptation soit de l’exclusion de la foi dans le processus cognitif (scientifique). J. Ratzinger/Benoît XVI consacre à ces problèmes – en tant que particulièrement actuels et importants pour la civilisation contemporaine − beaucoup d’attention dans ses publications et dans son enseignement. Le pape enseigne que la foi libère l’intelligence (la fait indépendante et non idéologisée) et l’ouvre à la vérité, dont la connaissance est le but de toute activité scientifique. La théologie à titre de scientia sui generis (Nossol) a la puissance d’accorder aux actions cognitives le caractère relationnel et holistique, et faire par cela qu’ils aient un sens dépassant l’utilité provisoire. La théologie, cultivée dans le dialogue avec les autres sciences et fidèle à l’Église, sert au développement du monde et de l’homme dans la compréhension la plus profonde de la parole − elle conduit au salut, à l’accomplissement en Dieu seul.
Ks. Stanisław URBAŃSKI, Idea uniwersytetu w myśli Jana Pawła II . . . 96
Streszczenie
Ogrom wypowiedzi Jana Pawła II wskazuje, że Kościół postrzega istniejące problemy w skali globalnej. Rozwiązanie ich dostrzega przy współudziale środowisk akademickich, ponieważ uniwersytety ukierunkowują młodych ludzi w odpowiednim świecie wartości i postaw moralnych. Stąd też absolwenci uniwersytetów są w sposób naturalny predysponowani do podjęcia odpowiedzialności za kształt życia społecznego.
Albowiem wykształcenie, które ogarnia i oświeca wszystkie wymiary ludzkiego życia, może wyprowadzić ludzi z ignorancji i pomóc w wydobyciu się z letargu, będącego wynikiem frustracji czy też braku sposobności i bodźców do udziału w życiu społecznym. Jedynie taki klimat kulturalny, jaki może stworzyć uniwersytet, pozwoli swoim uczestnikom i odbiorcom starać się „bardziej być” aniżeli „mieć” i jest w stanie pomóc każdemu w znalezieniu należnego miejsca w społeczeństwie, a tym samym skutecznie realizować swoją niezastąpioną i nietykalną godność[1].
Aby uniwersytety, zwłaszcza katolickie, mogły spełnić swoje zadania, muszą one, oprócz przekazywania wiedzy, spełniać misję ewangelizacyjną. Mówi o tym Sobór Watykański II. „Wychowankowie powinni być kształtowani na ludzi naprawdę odznaczających się wiedzą, przygotowanych do pełnienia poważnych obowiązków społecznych, oraz na świadków wiary w świecie” (DWCH 10). Kościół zdaje sobie doskonale sprawę z tego, że „los społeczeństwa i samego Kościoła wiąże się ściśle z rozwojem młodzieży odbywającej studia wyższe”[2].
Summary
Universities have played a prominent role in the development of man and his civilisation. They were thoroughly discussed in the teachings of John Paul II. In his works there is a very systematic reflection and analysis of this subject. What emerges is an image that emphasizes the meaning of pursuing the truth, the development and forming of culture, their role in human spiritual growth, creating a creative society and their influence on the shape of societies.
Man by nature is directed toward pursuing the truth which is infinite. John Paul II, who was strongly connected with academic centres and universities, presents the truth as a foundation on which a community Universitas of professors and students is formed and developed. Only the truth has an anthropogenic character in the fullest sense of this word, since it refers to its fullness in the person of Jesus Christ. Faith and reason are two tools that allow people to pursue the truth and thus properly shape their humanity.
This it the way in which human culture can develop. This culture has a two – stage character – it is the result of human development and at the same time it leads to his development. It affects the shape of life and promotes a hierarchy of values. Here a great contribution of the Church and the Church’s Universities based on an universalist christocentric humanism should be noted.
The role of the University, according to John Paul II, is not only the transfer of knowledge and preparing people to build a technocratic world. Man is in the centre, so they have a forming character. Formation in the truth and to the truth is the way of spiritual growth towards the fullness of humanity, which finds its best image in Jesus Christ.
The pursuit of development based on the truth creates communities. The University is a community of people which reveals a human ability to go beyond themselves toward others. The pillars of the community are the truth, faith and charity.
Universities as creative environments have their primary objective, which is human development. However, as John Paul II noticed, they have to be open to the social dimension. The Church and Universities have a common goal, which is to build the Kingdom of God. In this way society is becoming truly human. All achievements of human thoughts are subordinate to the supernatural vision.
The teachings of John Paul II on the relations among the Church, the University, man and society is very valuable and deserves constant reflection. In this way Universities have an opportunity to maintain their identity against contemporary challenges.
[1] Tamże, s. 270.
[2] Tamże.
Ks. Stanisław JANECZEK, Współczesna reforma nauki i szkolnictwa wyższego w perspektywie historycznej . . . 116
Streszczenie
Artykuł dotyczy współczesnych reform nauki i szkolnictwa wyższego, które odpowiadają zasadom polityki nauki Unii Europejskiej, wyrażonym w tzw. Procesie Bolońskim, wybiórczo wykorzystującym wzory amerykańskie. Są one kolejną próbą, którą podjęto w nowożytnej kulturze, aby podporządkować naukę ekonomii i polityce. Takie próby miały już miejsce w Europie w okresie Oświecenia, kiedy władze państwowe, stając się coraz bardziej wpływowe, przejmowały kontrolę nad uniwersytetami. Zasadniczym elementem współczesnych reform jest idea stworzenia mechanizmów racjonalnego finansowania nauki i szkolnictwa wyższego, opartego na wymiernych efektach uniwersyteckich badań i pracy dydaktycznej. Tego typu podejście – przedstawione w niniejszym artykule w odniesieniu do oświeceniowych reform we Francji, w krajach niemieckich i w monarchii Habsburgów – przyczyniało się do deterioryzacji szkolnictwa wyższego, zwłaszcza nauk humanistycznych. Współczesne środowiska naukowe często opierają się takim próbom, broniąc autonomii uniwersytetów i trzymając się klasycznego ideału nauki, według którego podstawowym wymogiem badań i zasadniczym celem instytucji nauki i szkolnictwa wyższego jest prawda.
Summary
This paper shows contemporary attempts at a reform of the way science and higher education function; these attempts correspond with the principles of the science policy of the European Union as they are articulated in the so-called Bologna Process. It treats them as a further attempt in the history of modern culture to subordinate science to the economy and politics. This attempt was manifested especially in the period of the Enlightenment, when the state authorities, becoming more and more important, had taken control of universities. The fundamental element of contemporary reforms is the idea to create mechanisms of rational financing of science and higher education, based on measurable effects of university research and didactic work. This attitude in the history of European higher education, discussed in this paper in reference to enlightenment reforms as instanced by France, the German countries and Habsburg monarchy, often undermined higher education, especially the Humanities, and sought to subordinate it to the needs of the economy. Contemporary learned milieus also frequently resist such attempts; such milieus maintain the classical ideal of science in which the truth is the basic requirement of research and the fundamental objective of scientific institutions and higher education, and emphasize the role of basic research and autonomy of a classically-oriented university.
Mgr Brian E. FERME, From cathedral schools to studia generalia:
Ex corde ecclesiae – Introduction . . . 140
Streszczenie
Autor prezentuje historyczny kontekst powstania uniwersytetów na przełomie XII i XIII wieku, podkreślając ich związek z edukacyjnym fenomenem szkół katedralnych, które nie tylko przekazywały dziedzictwo intelektualne, ale też kładły nacisk na rozwój osobowy. Zwrot „renesans XII wieku” trafnie określa rozkwit nowych metod, trendów i treści, które – w większości – doprowadziły do przemiany systemu kształcenia w szkołach i, w konsekwencji, do założenia uniwersytetów, pierwotnie nazywanych studia generalia. Niektóre z nich cieszyły się szczególną sławą lub reputacją, dzięki czemu przyciągały więcej studentów i mistrzów niż inne szkoły. Trudno przecenić rolę Kościoła w powstawaniu centrów nauki; papieże szybko uznali znaczenie nowych instytucji i wspierali ich powstawanie i rozwój odpowiednimi aktami prawnymi.
Thomas SÖDING, „Wenn ich schwach bin, bin ich stark” (2Kor 12,10). Ein exegetischer Kommentar zum Rücktritt von Papst Benedikt XVI . . . 154
Streszczenie
„Ilekroć nie domagam, tylekroć jestem mocny“ (2Kor 12, 10) – od tego tekstu wychodzi Autor, czyniąc egzegetyczny komentarz do abdykacji pap. Benedykta XVI. Zauważa, że Papież jest nie tylko następcą św. Piotra lecz również w pewnej mierze św. Pawła. Piotr to człowiek kluczy reprezentujący władzę w Kościele. Paweł natomiast to człowiek księgi i miecza, którego zadaniem jest przekazywać słowo, krytykować i dawać jego zrozumienie, stać za prawdą Ewangelii i wolnością wiary, ukazywać mistykę Bożej miłości i sakrament zbawienia.
Benedykt XVI widział swoje papiestwo jako pełnienie paulińskiego urzędu, a zatem przede wszystkim nauczanie ludu Bożego. Był jednym z niewielu papieży, który tak bardzo umiłował Pismo Święte, który tak wspaniałe głosił kazania, i który – podczas trwania pontyfikatu – napisał działa teologiczne. Najważniejszym zagadnieniem jego nauczania była wiara i dlatego dla Kościoła jest czymś tragicznym i jednocześnie szansą jego wycofanie się w roku wiary, który ogłosił. Chrześcijaństwo jest bowiem religią wiary. Wiara zaś wyznawana jest nie tylko ustami, lecz przede wszystkim sercem, co rodzi konsekwencje w codziennym życiu, zwłaszcza w realizacji miłości bliźniego. Dla św. Pawła wiara m.in. była „skandalem krzyża” i nie próbuje tego ukrywać. To jego nauczanie wiary pozwala zrozumieć abdykację Benedykta XVI. Papież dobrze wie, że fundamentem Kościoła jest Jezus z Nazaretu, o którym pisał i nauczał, dlatego ustąpił, gdy uznał, że nie jest już więcej w stanie dalej w ten sposób posługiwać. Posługiwanie papieża jest bowiem posługiwaniem wiary w Kościele. Jego służba ma pomagać Kościołowi kroczyć poprzez czas. Wobec tego swoim odejściem otwiera drogę swojemu następcy w posługiwaniu wiary. Jakie konsekwencje będzie miało jego odejście okaże się dopiero po wyborze jego następcy.
Papież Benedykt XVI uznał swoją słabość i w tym okazał się mocny. Jan Paweł II swoją słabość przeżywał cieleśnie i w tym okazał się właśnie mocny. Benedykt XVI nie jest jednak człowiekiem wielkich gestów, lecz raczej człowiekiem cichego słowa, dlatego jego odejście – oznajmione po łacinie cichym głosem – było inspirowane nauczaniem św. Pawła.